Het Dilemma | Alternatieve transportrechten netbeheerders – snapt iemand het nog?

Wat is er aan de hand in netbeheerland?
‘Wat ik zie, is dat netbeheerders onder grote politieke en maatschappelijke druk staan vanwege het grote congestieprobleem. Onder die druk komen ze in een hoog tempo met nieuwe producten, nieuwe vormen van het contracteren van een recht op transport.’

Politieke en maatschappelijke druk?
‘De politiek stelt doelen in het kader van het aanpakken van transportschaarste. Er wordt bijvoorbeeld gesteld dat er 500 energy hubs moeten worden gerealiseerd en flexibiliteit bij bedrijven moet worden gefaciliteerd. Daar gaan de netbeheerders producten voor ontwikkelen. Tegelijkertijd willen ondernemers door. Zowel producenten als afnemers van elektriciteit beuken aan alle kanten op de deur. Dat zie ik nu vastlopen.’

De netbeheerders zijn toch goed bezig met die nieuwe producten?
‘Ze zien behoeftes en reageren daarop. Als ik ze één voor één bekijk, kan ik ook van de meeste producten de achterliggende gedachte wel volgen. Het probleem zit hem in de implementatie. De laatste tijd gaat het ongeveer als volgt. De netbeheerders bedenken een nieuw product en leggen dat in de vorm van een Netcodewijziging voor aan de Autoriteit Consument & Markt (ACM). De ACM gaat akkoord en wijzigt de code. Vaak komt daar dan ook een verplichting voor de netbeheerder uit voort om dat product vanaf een bepaald moment ook daadwerkelijk aan te bieden. Handen en voeten aan dat product geven, blijkt vervolgens echter vaak een lastige zaak.’

Jij ziet de huidige praktijk als een probleem?
‘Een heel groot probleem. Allereerst, er zijn inmiddels heel veel producten. Zo’n product gaat vaak ook nog eens onder verschillende namen. Het Volledig Variabele Recht op Transport, zoals het officieel is vastgelegd, staat bijvoorbeeld ook bekend onder de afkorting VVT of VVTR, begon zijn leven ooit onder de noemer Non-Firm ATO en is door de netbeheerders inmiddels omgedoopt tot Reststroom. Er zijn maar weinig mensen die het helemaal kunnen volgen, en dat wordt alsmaar lastiger. Daarnaast zijn netbeheerders dus vaak verplicht die producten, als ze eenmaal in de Netcode staan, binnen een bepaalde termijn beschikbaar te stellen. Maar de implementatie wordt nogal eens uitgesteld. Zo geven de netbeheerders aan dat de introductie van Reststroom uitgesteld wordt van februari 2025 naar het vierde kwartaal van dit jaar. Inmiddels moeten ze dit alleen wel al een dikke 3 maanden aanbieden.’

Jij ervaart dit probleem in jouw werk?
‘Ik help een bedrijf dat wil uitbreiden in productie, op een nieuwe locatie, en vroeg de netbeheerder om hulp. Die zegt: “Kijk naar de mogelijkheid van een groepscontract.” Het bedrijf deed onderzoek, ging gesprekken met mogelijke partners aan, wilde de volgende stap zetten. Toen zei de netbeheerder: “Sorry, maar die gezamenlijke contracten voeren we pas tegen 2026 in.” Op zich begrijpelijk, maar voor deze aangeslotene is dat een hard gelag. Die moest vervolgens kijken naar alternatieven zoals het eerdergenoemde reststroomcontract, maar ook daarvan gaat de tijdlijn schuiven. We gaan de strijd volop aan en komen er uiteindelijk wel uit denk ik, maar dat is niet het punt.’

Wat is dan wel het punt?
‘Netbeheerders zijn onvoorspelbaar geworden voor aangeslotenen. Ik durf te stellen dat ik de zaken redelijk volg, maar ook voor mij is het soms een verrassingspakket. Dat maakt het heel lastig om in te schatten wat nu uiteindelijk realiseerbaar en haalbaar is, en wat niet. Dat kan er weer toe leiden dat bedrijven, of dat nu afnemers zijn die willen elektrificeren of producenten die willen invoeden, terughoudender worden in hun plannen. Met name bij de eerste groep zie ik dat gebeuren, en dat is een probleem: Dat is schadelijk voor hen, onze economie en de energietransitie.’

Jij verwijt de netbeheerders incompetentie?
‘Je zou van alles achter de huidige situatie kunnen zoeken. Feit is dat het inmiddels zó ingewikkeld wordt dat niemand het meer kan volgen en het voor een aangeslotene lastig is om nog te bepalen wat er wel en niet kan. De druk op de netbeheerders is groot en we hebben het over complexe materie. Ze komen met allerhande ideeën en die monden uit in die nieuwe producten. Daar ben ik in beginsel niet op tegen. Maar het moet wel beheersbaar blijven en dat blijkt dus niet eenvoudig. Kennelijk kijken de mensen die de producten bedenken anders tegen de materie aan dan de mensen die ze moeten implementeren en uitvoeren. Incompetentie zou ik het niet willen noemen, maar volgens mij is er wel sprake van een gebrek aan integraliteit.’

Wat moet gebeuren, wat moeten netbeheerders doen?
‘Er zijn inmiddels echt wel voldoende producten. Zorg dat die tijdig en goed worden geïmplementeerd, nieuwe hoeven er wat mij betreft niet bij. Doe dus gewoon je werk en modder niet aan. Netbeheerders vragen vaak om begrip aangaande hun uitdagingen. Ik heb dat, en probeer dat soms ook aan aangeslotenen uit te leggen. Maar laat klanten dan in ieder geval niet in het ongewisse; want ik kan het ook niet meer uitleggen als er zo vaak van beleid wordt gewisseld. Ga het gesprek volop aan met partijen die om duidelijkheid vragen. Gooi de deur niet dicht met de boodschap “U bent volgend jaar donderdag aan de beurt”. Dat gebeurt nu soms nog wel, en dat ondergraaft het vertrouwen in de samenwerking met de netbeheerder.’

Jij maakt je hier heel druk over…
‘Ik kan er wakker van liggen. Wat willen we nu eigenlijk met zijn allen: een energietransitie realiseren. Dat is al lastig genoeg, zeker in de onzekerheden waar we op dit moment zowel door de binnenlandse als internationale politiek mee te maken hebben. Het laatste wat je dan wil, is dat heel veel ondernemers gaan denken: ‘Het was niks, het is niks en het zal ook nooit wat worden’. Hoe zorg je dan nog dat bedrijven van het gas af gaan, zonnepanelen blijven plaatsen en elektrisch gaan rijden? En dat de pijnlijkere maatregelen die nog gaan komen, zoals ETS2 en een verdere verhoging van de gasbelasting, op voldoende maatschappelijke acceptatie kunnen blijven rekenen?’