Klimaat en energie op 1 bij Provinciale Statenverkiezingen – stikstof verstorende factor

Jullie deden in februari een peiling in het kader van de verkiezingen voor de Provinciale Staten…
‘Bij een provinciale politieke machtsstrijd gaat het over zaken zoals ruimtelijk beleid, openbaar vervoer, de energietransitie en de controle op gemeenten. De directe bemoeienis van deze overheidslaag wordt minder gevoeld; velen hebben dan ook niet heel scherp op de korrel wat er te kiezen valt. Dat is logisch. Bovendien speelt de samenstelling van de Eerste Kamer erdoorheen, dat maakt het electorale spel diffuser en maakt het moeilijker een scherp beeld te geven met peilingen.’

Wat motiveert de kiezers die in maart naar de stembus gaan?
‘We vroegen naar de onderwerpen die een belangrijke rol spelen bij kun keuze. 43 procent noemt klimaat en energie, 42 procent natuur en milieu en 29 procent economie. We hebben een beetje vreemde eend in de bijt toegevoegd in onze enquête: stikstof. Dat thema werd door bijna een derde van de respondenten aangevinkt en wordt daarmee belangrijker geacht dan economie.’

Waarom is dat een vreemde eend in de bijt?
‘Het beleid ten aanzien van stikstof wordt niet op provinciaal niveau bepaald. Het doel van 50 procent minder strikstofdepositie in 2030 is landelijk vastgelegd. Maar de provincies moeten – samen met de betrokken sectoren – wel met plannen komen voor het terugdringen van de uitstoot van stikstof. Dus kunnen we daar, los van de effecten op de natuur, niet omheen. Nederland moet immers gewoonweg voldoen aan de Europese wetgeving.’

Stikstof houdt de gemoederen bezig, en niet alleen de politiek.
‘De stikstofdiscussie en boerenprotesten zetten de zaak op scherp. Je bent voor of tegen. Dat maakt het tot een vreemdsoortige katalysator van de verkiezingen voor de Provinciale Staten, maar ook tot een splijtzwam. Het verstoort de eigenlijke activiteiten waar provincies over gaan, en kan ook een verstorende werking hebben op de verkiezingen.’

Het grote belang dat kiezers toekennen aan klimaat, energie, natuur en milieu zal niet zo duidelijk tot uiting komen in de uitslag?
‘Dat is de vraag. Het grootste deel van de kiezers die daar een hoge prioriteit aan geven, zien we natuurlijk bij linkse partijen. PvdA en GroenLinks lijken te gaan profiteren van de samenwerking, samen worden ze waarschijnlijk groter. Maar de BoerBurgerBeweging (BBB) en PVV profiteren aan de andere kant van het spectrum en kunnen in sommige provincies de grootste worden. Afhankelijk van of ze in de Gedeputeerde Staten komen, het bestuur van de provincie, zal dat slecht of goed nieuws voor het klimaatbeleid betekenen.’

Hoe groot is die kans?
‘Het is niet uitgesloten dat de BBB de grootste of de tweede partij wordt in de randen van Nederland; provincies zoals Drenthe, Friesland, Groningen en Overijssel. Ook de PVV gaat het goed doen, met name in Limburg. Maar uiteindelijk gaat het natuurlijk over coalitievorming. De VVD zal naar het zich laat aanzien weinig inleveren en kan dan in heel wat provincies de sleutel in handen hebben – gaan we over links of over rechts?’

De stikstof-splijtzwam kan dus negatieve implicaties hebben voor de energietransitie…
‘Een versnelling van de energietransitie is iets anders dan de reductie van stikstof. Maar partijen die beide nastreven, zitten in dezelfde politieke hoek. De provincies spelen een belangrijke rol in de energietransitie, bijvoorbeeld wat betreft het faciliteren van zonneparken en windturbines met ruimtelijk beleid, hun stem in de Regionale Energiestrategieën (RES’en) en de samenwerking met netbeheerders. Komt er een partij in het bestuur die daar geen groot belang aan hecht of klimaatverandering ontkent, dan heeft dat consequenties. Maar de gevolgen kunnen groter zijn dan dat.’

Waar doel je op?
‘Stel dat er een provinciale coalitie wordt gevormd, bijvoorbeeld door de VVD en de BBB, die het nationale stikstofbeleid naast zich neerlegt, traineert of een eigen koers gaat varen. Dan ontstaat er een schizofrene situatie: gaan de partijen op provinciaal niveau het beleid van hun landelijke grote broer en zus frustreren? Als het samenspel tussen onze politieke lagen in gevaar komt, hebben we een crisis van formaat.’