Europa stapt over op kwartierprijzen: ‘Kansen voor batterijen en zonnepanelen, risico’s niet onderschatten’

‘Deze koerswijziging biedt kansen voor batterijen en zonnepanelen, maar hun eigenaren moeten de risico’s ook niet onderschatten’, waarschuwt marktanalist Jan Willem Zwang.

1.530 terawattuur
De day-aheadmarkt is een belangrijke pijler van de Europese elektriciteitsmarkt waarop stroom 1 dag van tevoren wordt verhandeld. Marktpartijen – van producenten tot leveranciers, grootverbruikers en traders – geven aan hoeveel elektriciteit ze willen kopen of verkopen voor elk uur van de volgende dag. Dit gebeurt via een veiling, waarbij vraag en aanbod samenkomen om de prijs per uur vast te stellen: de day-aheadprijs.

Single Day-Ahead Coupling (SDAC) is het Europees samenwerkingsproject dat er inmiddels al ruim 10 jaar voor zorgt dat de handel in elektriciteit op de day-aheadmarkt niet langer per land afzonderlijk plaatsvindt, maar via één gezamenlijke markt. In plaats van dat elk land zelf bepaalt hoeveel stroom het inkoopt of verkoopt, zijn de elektriciteitsmarkten van verschillende landen hierdoor aan elkaar gekoppeld. Dit gebeurt met behulp van een slim algoritme dat in korte tijd berekent waar de stroom het best naartoe kan, rekening houdend met de beschikbare netcapaciteit tussen landen. Op die manier wordt elektriciteit verdeeld op de meest efficiënte en voordelige manier. Inmiddels is bijna het volledige stroomverbruik binnen de Europese Unie (red. zie kaart) via dit systeem gekoppeld. Jaarlijks wordt er zo’n 1.530 terawattuur aan elektriciteit verhandeld en gaat het dagelijks om transacties met een waarde van gemiddeld 200 miljoen euro. Het algoritme dat hiervoor wordt gebruikt, weet dit hele complexe proces in slechts 17 minuten op te lossen.

12 juni
Het doel van SDAC is om de elektriciteitsmarkt in Europa eerlijker en efficiënter te maken. Door samenwerking tussen landen ontstaat er een beter functionerende markt, waarin concurrentie gestimuleerd wordt en prijzen eerlijker tot stand komen. Bovendien kan zo beter gebruik worden gemaakt van de beschikbare elektriciteit, bijvoorbeeld uit duurzame bronnen zoals wind en zon, en wordt verspilling beperkt.

In juni 2025 staat er een belangrijke verandering gepland binnen SDAC. Vanaf 11 juni zal de markt niet langer werken met blokken van 1 uur, maar met tijdseenheden van 15 minuten, een wens en verplichting vastgelegd door de Europese Unie in het Clean Energy Package. In de praktijk betekent het dat er vaker per dag gekeken wordt naar vraag en aanbod, waardoor het systeem beter kan inspelen op snelle veranderingen in bijvoorbeeld het weer of de productie van wind- en zonne-energie. De eerste levering volgens dit nieuwe systeem vindt plaats op 12 juni. Voor de zekerheid is er ook een korte terugvalperiode van een week gepland, waarin men eventueel nog kan terugschakelen naar het oude systeem, mocht dat nodig zijn.

Testfase
Om de overgang van uurprijzen naar kwartierprijzen goed te laten verlopen, wordt er inmiddels uitvoerig getest. Sinds begin april en tot half mei vinden er tests plaats samen met marktdeelnemers in een speciale testomgeving. Tijdens deze periode wordt gecontroleerd of het systeem goed werkt, of de samenwerking tussen partijen soepel verloopt, en of de resultaten betrouwbaar zijn.

Marktanalist Jan Willem Zwang van adviesbureau Stratergy verwacht dat de invoering van kwartierprijzen grote gevolgen heeft voor marktpartijen in de energiesector, niet op de laatste plaats voor eigenaren van batterijen en zonnepanelen. ‘En dat is ook niet gek, want in plaats van 24 biedingen per dag, moeten ze nu 96 biedingen per dag doen. Bij kwartierprijzen wordt de markt gevoeliger voor kortetermijnschommelingen in vraag en aanbod. Bijvoorbeeld: een korte dip in zoninstraling om 14.30 uur kan een aparte prijsimpact hebben op het kwartier 14:30–14:45 uur, terwijl dit voorheen in een uurtarief werd “weggemiddeld”.’

Kansen én risico’s
De toename van volatiliteit biedt niet alleen meer kansen maar ook risico’s, benadrukt Zwang. ‘Energiehandelaren en -leveranciers kunnen winst maken door scherpere optimalisatie. Tegelijk kunnen prijsuitschieters ook de financiële risico’s vergroten. Leveranciers moeten veel preciezer inkopen. Een mismatch van 15 minuten kan al leiden tot onbalanskosten. Flexibele bronnen – zoals batterijen – spelen daardoor een grotere rol, want die kunnen snel reageren op prijsfluctuaties en pieken gladstrijken. In theorie kan dat weer leiden tot lagere gemiddelde prijzen op momenten met een overvloedige hernieuwbare-energieproductie.’

De belangrijkste reden voor de Europese Unie om kwartierprijzen in te voeren, was immers de wens om marktprijzen nauwkeuriger te laten aansluiten bij de vraag en het aanbod van stroom. Iets wat volgens Zwang vooral batterijeigenaren in de kaart zal spelen. ‘Als je kijkt naar de day-aheadveiling van 12 uur ’s middags en de eerste intradayveiling van 3 uur ’s middags, zie je in de kwartieren behoorlijke prijsverschillen. Dat betekent dat je veel meer momentum krijgt om een batterij te laden en ontladen. Er zijn 4 keer zoveel mogelijkheden om met een batterij geld te verdienen, al is de duur per kans korter. Hierdoor ontstaat een volume- én prijseffect.’

Lees het volledige artikel hieronder in de mei 2025-editie van Solar Magazine.