Zonthermiepark Dorkwerd geopend: opmaat grootschalige toepassing zonnewarmte in Nederland?

Wanneer ontstond het idee voor Zonthermiepark Dorkwerd?
Pijlman: ‘8 jaar geleden, in 2017, waren Novar en K3 in gesprek over een duurzame afwerking van het slibdepot van K3 ten noordwesten van Groningen. De optie om daar duurzame energie op te gaan wekken, lag voor de hand. Wij – toen nog Solarfields – waren geïnteresseerd; zagen kansen in het ontwikkelen van een zonnepark.’

Zonnewarmte is iets anders dan pv…
’In diezelfde tijd was WarmteStad, het publieke warmtebedrijf van de gemeente en Waterbedrijf Groningen, op zoek naar een nieuwe warmtebron. Het moest afscheid nemen van geothermie als primaire bron voor warmtenetten, dat mocht niet meer vanwege de gasboringen. Ik wist van de grootschalige toepassing van zonnewarmte in Denemarken en had een aha-erlebnis; waarom dat ook hier niet doen?’

Dat idee viel in goede aarde bij K3?
Van de Kamp: ‘Wij winnen grondstoffen; zand, grind en klei. Dat combineren we met duurzame gebiedsontwikkeling. Onze missie is ook iets moois nalaten, zorgdragen voor een goede leefomgeving, voor nu en de toekomst. Baggerdepot Dorkwerd, 22 hectare groot en 9 meter hoog, leende zich na afwerking door onze dochteronderneming Grondbank GMG uitstekend voor het realiseren van een ecologisch en landschappelijk ingepast zonthermiepark. Bovendien had de provincie zoiets van: zonnepanelen kennen we nu wel, laten we eens verder kijken dan dat.'

Hoe uitdagend was dit project?
Pijlman: ‘Je hebt meerdere soorten zonnecollectoren. Wij gebruiken voor Dorkwerd innovatieve vlakkeplaatcollectoren omdat deze vacuüm zijn. Dat bracht technische uitdagingen met zich mee; het is de eerste keer dat dat op deze schaal gebeurt. Technologie was echter niet de grootste bottleneck, die zat in de vergunningsfase.’

Grootschalige zonnewarmtesystemen op land zijn onbekend in Nederland...
‘Wat is het, wat doet het, is er sprake van overlast, wat zijn de risico’s...? Dat zijn allemaal heel legitieme vragen, ook wij hadden alle antwoorden niet direct paraat. Er moest heel veel informatie worden uitgewisseld tussen Novar, K3, de gemeente, provincie, WarmteStad, andere betrokkenen. We plaatsten de eerste collector in september 2023.’

De aanloop naar realisatie was lang…
Van de Kamp: ‘Het was een iteratief proces. Zo leidden gesprekken met de omwonenden, ook hun input en ideeën waren welkom, tot diverse aanpassingen van de plannen – een teruggang naar de tekentafel. Bovendien was er de wens om een ecologische verbindingszone te creëren. Er moesten kortom allerhande vragen worden beantwoord, nieuwe informatie riep weer nieuwe vragen op, enzovoort. Het was zeer tijdrovend, niet vergelijkbaar met het ontwikkelen van een pv-installatie op land waar al heel veel ervaring mee is opgedaan.’

Ook niet wat betreft de businesscase…
Pijlman: ‘We hebben maar één afnemer: WarmteStad. Dat betekent wat voor je onderhandelingspositie natuurlijk. Er moesten goede financiële afspraken worden gemaakt. Tegelijkertijd: er is sprake van een sterke onderlinge afhankelijkheid. WarmteStad wil duurzaam verwarmen – niet onbelangrijk voor het behoud van draagvlak van deze ontwikkeling – maar ook zekerheid wat betreft levering. Het park kon kortom pas worden gebouwd toen iedereen tevreden was.’

Die verliep soepel?
‘Ook daarbij waren hobbels te nemen. Zo was het baggerdepot geen mooie vlakte, eerder een soort badkuip. In 2023 beleefden we de natste oktober ooit. Het regende pijpenstelen en het water bleef staan. We moesten extra drainage aanbrengen, wat voor vertraging en extra kosten zorgde. Maar we hebben het gefikst. Zonthermiepark Dorkwerd beslaat 22 hectare, waarvan 10 hectare natuur. Het telt 24.000 zonnecollectoren die warmte leveren voor 2.600 woningen.’

De zon schijnt niet het hele jaar door en alleen overdag, hoe flexibel is dit systeem?
Van de Kamp: ‘Zonthermiepark Dorkwerd is een van de bronnen van het warmtenet. In de toekomst moet het volledig draaien op restwarmte uit datacentra en onze zonnewarmte. Wij maken gebruik van een warmtebuffer van 6.000 kuub waarin het overschot aan warmte gedurende de dag wordt opgeslagen met het oog op 24-uurslevering. WarmteStad beschikt daarnaast over seizoensopslag in de vorm van ondergrondse warmte- en koudeopslag (wko).’

Het functioneert goed?
‘We draaien al even. Er zijn best wel wat factoren van invloed op de prestaties, bijvoorbeeld isolatiematerialen, wat we opwekken, opslaan en leveren. We hebben het dus over een complex systeem dat ook softwarematig heel accuraat moet worden aangestuurd op basis van allerhande data. Wat er in de technische ruimte met de regelsystemen gebeurt, is dus van groot belang. Er moeten nog optimalisatieslagen worden gemaakt, worden geleerd. Daarvoor moeten we ook minimaal een jaar rond draaien. Maar alle techniek functioneert in basis prima.’

Zonthermiepark Dorkwerd is een vreemde eend in de Nederlandse bijt, blijft dat zo of is dit de eerste van vele van deze systemen?
Pijlman: ‘De helft van de Nederlandse energiebehoefte wordt gebruikt voor warmte en slechts 10 à 15 procent daarvan wordt duurzaam opgewekt. Nog een enorme potentie dus voor verduurzaming. Er zijn in Nederland circa 500 warmtenetten en de ambitie is dit te verdubbelen voor het einde van dit decennium en om tegen 2050 zo’n 2 tot 2,5 miljoen woningen op warmtenetten aangesloten te hebben. De zon – opwek met collectoren of pvt – is een prachtige duurzame bron voor deze warmtenetten, zeker als je ze koppelt aan seizoensopslag. Dat wordt ook gezien door de overheid, zo bewijst onder andere de nieuwe categorie voor pvt en opslag in de SDE++.’

Gaan we die zonnewarmtesystemen ook echt realiseren, waar bijvoorbeeld warmtenetten moeizaam van de grond komen en zonnepanelen op land grotendeels taboe zijn verklaard?
Van de Kamp: ‘Het aanleggen van een warmtenet is een grote investering, de aanloop tot realisatie is lang. Commerciële partijen zijn terughoudend, met name vanwege verplicht publiek aandeelhouderschap. Gemeenten zijn nog terughoudend. Maar duurzame warmte opwekken middels elektrificatie legt een grote druk op het stroomnet. Duurzame warmtenetten zijn dus kansrijk. Bovendien wek je met zonthermie veel meer energie op per vierkante meter dan met zonnepanelen.’

Pijlman: ‘Wij laten met Zonthermiepark Dorkwerd de toegevoegde waarde van de grootschalige opwek van zonnewarmte zien – demonstreren dat het kan, doen veel kennis op en daar kan iedereen van profiteren. We tonen aan dat dit echt een goed idee is, en goed voorbeeld doet goed volgen. Bij Novar zetten we in ieder geval in op meer van dit soort projecten; de eerstvolgende verkeren al in de eerste ontwikkelfase.’