Het Dilemma | Steeds vaker Heissflautes in Nederland, wat zijn de consequenties?

Iedereen weet wat een Dunkelflaute is, maar wat is een Heissflaute?
‘Er spelen dan een aantal zaken vanwege langdurige hitte. Allereerst neemt het energetisch rendement van gas- en kolencentrales af door efficiencyverlies van de turbine. Hetzelfde geldt voor de opwek van zonne-energie vanwege de elektrische eigenschappen van zonnecellen. Tijdens een Heissflaute is er meestal ook weinig wind. Tegelijkertijd is er vaak sprake van een hogere koelvraag.’

Waarom?
‘Bij langdurige extreme hitte en droogte zakt het niveau van Europese rivieren. Veel fossiele centrales en kerncentrales maken gebruik van dat water ten behoeve van koeling. Daar zijn echter regels voor, bijvoorbeeld met het oog op de opwarming van het rivierwater. Stijgt de temperatuur van het rivierwater te snel, dan kan hen worden gesommeerd de productie terug te schroeven. Ook dat betekent minder aanbod van energie. Wanneer de waterstanden in rivieren laag zijn, warmt het water ook sneller op dan wanneer de waterstanden hoog zijn.’

Dat allemaal terwijl de stroomvraag toeneemt?
‘Steeds meer huishoudens en bedrijven maken gebruik van airco’s. Het aantal van deze apparaten in Nederland is sinds 2016 enorm toegenomen, juist omdat er steeds vaker lange periodes met hoge temperaturen voorkomen. Die gaan dan massaal aan. Daarnaast neemt bijvoorbeeld ook de energieconsumptie van koelhuizen toe.’

In hoeverre zijn Heissflautes relevant voor Nederland?
‘In 2003 was hier voor het eerst sprake van dit fenomeen. De stroomprijs steeg naar 2.000 euro per megawattuur. Meer recent waren de Heissflaute van 2018 en de daaropvolgende in 2022. De kranten stonden er toen vol van: kolen die niet naar centrales konden worden vervoerd, het afschakelen van kerncentrales in Frankrijk. De gasprijs was toen al hoog, maar niet veel mensen hadden door dat er ook zoiets als een Heissflaute speelde. Ook dit jaar was daar sprake van; het komt steeds vaker voor.’

Wat gebeurt er dan exact met de energieprijzen?
‘Overdag worden negatieve prijzen minder negatief of zelfs positief, vanwege de toenemende consumptie van stroom voor koeling. ‘s Avonds en ‘s nachts stijgen ze echter flink omdat die vraag blijft, terwijl er geen zon meer wordt opgewekt en fossiele centrales dan in die vraag moeten voorzien. Onder de streep wordt de spread echter groter.’

Hoe erg is dat?
‘Dat ligt eraan hoe je het bekijkt. Voor exploitanten van batterijsystemen is het fantastisch: zij kunnen meer verdienen door overdag te laden en later te ontladen. Heb je een uurprijscontract en een thuisbatterij, dan kun je er ook van profiteren. Steeds vaker voorkomende Heissflautes zijn dus goed nieuws voor iedereen die met flexibiliteit bezig is. Mensen met een vast contract hebben er niet direct last van, althans voorlopig. Voor energiebedrijven is het anders.’

Hoe dan?
‘Voor hen zijn Heissflautes een vervelend probleem, niet gemakkelijk te managen. De effecten zijn lastig in te schatten, bijvoorbeeld of de productie van wind de afname van zon en fossiel én de toename in vraag gaat compenseren. Daarnaast zijn ze vaak ook eigenaar van gascentrales. Hoe dan ook, hun onbalanskosten zullen toenemen en daar gaan afnemers met een vast of variabel contract steeds meer van merken doordat de profiel- en onbalanspremies steeds hoger worden, althans totdat er voldoende energieopslag is gerealiseerd.’

Daar ligt de oplossing?
‘In Australië en Californië zijn de gevolgen van lange periodes met hoge temperaturen al heel wat jaren voelbaar. In Australië zien we nu dat, vanwege de inmiddels grote capaciteit aan batterijen, de spread in energieprijzen afneemt. In Californië zien we die om dezelfde reden nu ook afvlakken. Willen we de effecten van Heissflautes ook in Nederland kunnen opvangen, dan moeten er nog heel veel batterijen bij. Het gaat volgens mij minimaal 5 tot 7 jaar duren voordat we zover zijn.’

Hoe nijpend is dit probleem, is versnelling van de uitrol van batterijen met het oog op Heissflautes geboden?
‘Extremen worden extremer. Het is steeds vaker aan de hand. Meer onbalans zorgt onherroepelijk voor een toename van de systeemkosten en dus voor hogere energietarieven. Dat is bijvoorbeeld geen goed nieuws in het kader van het bestrijden van energiearmoede; sociale huurders zonder zonnepanelen en een batterij met een variabel contract gaan dat merken. Heb je een vast contract, dan heb je daar nu geen last van. Maar op de langere termijn, wanneer hun vaste contract is afgelopen, zullen ook zij meer gaan betalen voor de profiel- en onbalanspremies en wellicht ook voor de stroom. Het grootschalig bufferen van energie – in batterijen, warmte en waterstof – kan helpen bij het mitigeren van dit probleem. Daarmee mag van mij meer haast worden gemaakt, tevens om andere redenen. En ook gedragsverandering in de consumptie van energie is in dit kader van groot belang. Als we nu vaart maken met opslag, energieconversie en gedragsverandering, dan verandert de Heissflaute van een bedreiging in een kans voor een veerkrachtiger energiesysteem en blijven we beter in balans.’