Het Dilemma | 50 procent lokaal eigendom zonneparken, loslaten of vasthouden?

Hoe gaat het met de ontwikkeling van zonneparken in Nederland?
‘Niet heel goed. We zien dat er heel weinig nieuwe projecten worden ontwikkeld. Projecten kennen diverse fases van zekerheid; een grondpositie verwerven, planvorming, participatie, financiering, een vergunning verkrijgen… Hoe verder dit proces is doorlopen, hoe groter de kans op realisatie. Veel projecten in vroege stadia zullen de eindstreep niet halen, terwijl projecten die al verder zijn meer kans van slagen hebben. Nieuwe projecten op poten zetten is gewoon te lastig geworden. Sommige ontwikkelaars zijn zelfs helemaal gestopt met businessdevelopment.’

Wat betekent dat voor onze energietransitie?
‘In 2019 kwamen de 30 Nederlandse Regionale Energiestrategie (RES-)regio’s tot een gezamenlijk bod van 55 terawattuur aan opwek uit zon en wind in 2030. Het Rijk besloot 35 terawattuur daarvan op te nemen als doelstelling in het Klimaatakkoord. Die doelstelling lijken we te gaan halen. Maar binnen de RES’en raakt de 55 terawattuur volledig uit het zicht, waardoor bestuurlijke afspraken onder spanning komen te staan.’

Waarom?
‘De ontwikkeling van nieuwe zonneparken ligt op zijn gat; de groei is er helemaal uit. Als we de scenario’s van het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) willen realiseren, moeten er nog heel veel zonnepanelen bij. Tussen 2020 en 2023 zat het tempo er goed in. Er werd grofweg 2,3 gigawattpiek per jaar gerealiseerd. Die hoeveelheden zijn met de huidige koers niet meer vol te houden. En dat terwijl we tot 2030 eigenlijk zouden moeten mikken op het realiseren van 5 gigawattpiek per jaar om de doelstelling voor 2030 uit het NPE te halen.’

Is 50 procent lokaal eigendom nog wel haalbaar in de huidige markt?
‘Wij onderschrijven het belang van lokaal eigendom. Het creëert draagvlak voor de ontwikkeling van nieuwe parken en het zorgt voor binding met omwonenden. Onze leden werken goed samen met energiecoöperaties. De afgelopen jaren zijn coöperaties ook flink geprofessionaliseerd en daar profiteren we van in de samenwerking. Maar in het Klimaatakkoord is een streefdoel gesteld, geen eis dus, dat is belangrijk. Het ophalen van kapitaal bij omwonenden gaat niet altijd en overal even soepel. Bijvoorbeeld wanneer je een zonnepark in een gebied wilt bouwen waar er al meerdere zijn. Probeer dan nog maar eens een paar miljoen aan kapitaal in de omgeving op te halen… Daarnaast is er soms gewoonweg geen lokaal draagvlak voor risicovol aandeelhouderschap, zeker in een tijd waarin iedereen weet dat de rendementen van zonneparken sterk onder druk staan. Het is fijn dat er geen sprake is van verplichting, dat zou heel veel parken de das omdoen.’

Met de moeizame businesscases van nu is het aanlokkelijk het aandeel lokaal eigendom te verlagen. Dat signaal gaf Energie Samen, de belangenorganisatie van Nederlandse energiecoöperaties, onlangs af…
‘Ik herken dit niet. Staat de businesscase onder druk, dan geldt dat zowel voor private aandeelhouders als lokale aandeelhouders. Dat maakt investeren lastig, maar er is geen reden om het streefdoel te verlagen. Wat ik wel zie, is een trend bij provincies en gemeenten die dat streven naar 50 procent eigendom omzetten in een verplichting. Dat gebeurde bijvoorbeeld in Friesland. Haal je daar niet voldoende geld op in de omgeving, dan heb je geen project. Dat creëert wel een serieuze bottleneck; zo’n minimumeis kunnen we er op dit moment helemaal niet bij hebben.’

Als 50 procent lokaal eigendom niet lukt, hou dan vast aan 50 procent lokale zeggenschap, zo is de boodschap van Energie Samen.
‘Omwonenden hebben altijd inspraak. Dat is niet alleen het geval voor lokale aandeelhouders. Ze kunnen meepraten over de ruimtelijke inpassing, het planontwerp, ecologische inpassing, zichtbeperking en nog veel meer. Als het gaat over een zeggenschap met een financiële impact dan lijkt me dat juridisch niet haalbaar. Wel een gelijke stem hebben terwijl je economisch niet aan de lat staat, is onwenselijk. We hebben het over een bijzonder complexe markt en de financiële consequenties van keuzes kunnen groot zijn.’

Bij batterijprojecten wordt niet gestreefd naar lokaal eigendom…
‘Gelukkig niet! Bij batterijprojecten is de businesscase nog complexer en er is geen subsidie vanuit de SDE++ die een deel van het risico afdekt. Het Klimaatakkoord is daarom heel duidelijk, lokaal eigendom gaat over opwek. Het is belangrijk om je te realiseren wat de risico’s zijn, en niet zomaar dit soort complexe investeringen bij omwonenden promoten.’

Wat moet dan wel gebeuren om zonneparken, met lokaal eigendom, weer te gaan laten vliegen?
‘Een netaansluiting, vergunning en financiering. Dat is in de kern wat je nodig hebt om een zonnepark te bouwen en dus ook cruciaal voor zonneparken met lokaal eigendom. Het belangrijkste voor nu is dat er budget moet komen voor de opvolger van de SDE++. Vanaf 2027 zullen contracts for difference (cfd's) de energietransitie ondersteunen, maar het is al bijna 2026 en daarvoor is nog geen geld gereserveerd.’

Er komen nog een verkiezing en een formatie aan…
‘In de formatie moeten er echt knopen doorgehakt worden over budget voor de cfd. Zonder helderheid over subsidiëring in de toekomst zal er niet worden geïnvesteerd in nieuwe projecten, wat slecht is voor onze sector en onze energietransitie. Daarnaast is het absoluut nodig dat de SDE++ uitgestelde levering mogelijk gaat maken; het tijdelijk opslaan van zonnestroom in batterijen tijdens negatieve prijsuren om die later weer te leveren zonder verlies van subsidie. Dat zou echt kansen bieden om negatieve prijsuren te voorkomen en een fatsoenlijk rendement te kunnen draaien.’