Afbouw salderingsregeling: de politieke voor- en tegenstanders op een rij

Minister Jetten voor Klimaat en Energie fronste tijdens het debat in de Tweede Kamer meermaals zijn wenkbrauwen. Door de ellenlange discussies heeft de minister enerzijds nog geen kans gehad om de grote hoeveelheid vragen van de Tweede Kamerleden te beantwoorden, maar is hem anderzijds duidelijk geworden dat hij alle zeilen zal moeten bijzetten om zijn wetsvoorstel door de Eerste en Tweede Kamer te loodsen.

Mogelijke meerderheden
In de Tweede Kamer hebben regeringspartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie 77 van de 150 zetels in handen en daarmee een Kamermeerderheid. In de Eerste Kamer hebben ze slechts 32 van de 75 in handen. Om het wetsvoorstel voor de afbouw van het salderen goedgekeurd te krijgen, zijn 38 voorstemmen nodig.

De meest ideale optie voor minister Jetten is om de Partij van de Arbeid (PvdA) en/of GroenLinks aan boord te krijgen. Andere mogelijkheden zijn instemming van Geert Wilders’ PVV  én de SGP, of van meerdere kleine fracties. Veel andere opties resteren er niet of de Fractie Nanninga – die 7 zetels heeft in de Eerste Kamer en gelieerd is aan de Tweede Kamer-fractie van JA21 – zou voor het wetsvoorstel moeten stemmen. Dat is vooralsnog onduidelijk. JA21-fractievoorzitter Joost Eerdmans had namelijk wel spreektijd aangevraagd, maar was uiteindelijk niet aanwezig bij de eerste termijn van het salderingsdebat.

PvdA | VOORLOPIG TEGEN | ‘Geen helder plan, zekerheid nodig’
Joris Thijssen van de Partij van de Arbeid (PvdA) beet tijdens het Kamerdebat het spits af. Hij zorgde direct voor een tegenvaller door te stellen dat zijn partij niet voor het wetsvoorstel van minister Jetten stemt, zolang er niet meer duidelijkheid komt over de uitrol van zonnepanelen bij huurwoningen. ‘De Kamer had dit eigenlijk 2 jaar geleden al moeten behandelen, maar toen was het wetsvoorstel nog niet af’, aldus Thijssen. ‘Mijn fractie constateert dat het eigenlijk nog steeds niet af is. Er ligt namelijk geen helder plan hoe zonnepanelen nog steeds gestimuleerd zullen worden. Er is zekerheid nodig, de zekerheid dat huishoudens maar ook wooncorporaties weten dat als ze investeren in zonne-energie en zonnepanelen ze dat geld terug zullen verdienen. En die zekerheid is er wat ons betreft onvoldoende in het wetsvoorstel.’

Dat de salderingsregeling denivellerend werkt – het salderen kost een consument zonder zonnepanelen enkele tientallen euro’s per maand – is volgens Thijssen een nadeel. ‘Dat is tegen het zere been van de Partij van de Arbeid. Wij staan er dus echt wel voor open om op een gegeven moment iets te doen aan die salderingsregeling, maar dan willen we wel zeker weten dat de groei van zonne-energie doorgaat. Dat is felgroen. We willen ook zeker weten dat mensen die er tot nu toe nauwelijks van geprofiteerd hebben, mensen in huurwoningen en mensen met lage inkomens, er ook van gaan profiteren. Dat is knalrood. Die 2 zaken willen we echt zien.’

GROENLINKS | VOORLOPIG TEGEN | ‘Veel ongemak’
Suzanne Kröger van GroenLinks nam hetzelfde standpunt in als Thijssen. ‘Het wetsvoorstel dat we nu behandelen, is eigenlijk een soort minitaartpuntje waardoor 1 knop wordt uitgedraaid. Dat brengt heel veel teweeg, schept heel veel onduidelijkheid en gaat impact hebben op de uitrol van zonne-energie, met name in de sociale huursector. De minister heeft geen plan, dat ernaast zou moeten liggen, om ervoor te zorgen dat juist op de miljoenen daken van mensen die het het het hardst nodig hebben zonnepanelen komen. Dat plan mis ik. Dat plan heb ik nodig voordat ik wel of niet akkoord kan gaan met iets uitdraaien.’

Een andere reden waarom GroenLinks nu nog niet met het wetsvoorstel kan instemmen, is volgens Kröger de terugverdientijd. ‘Ik vind het zorgelijk en kwetsbaar dat de terugverdientijd van 7 jaar — dat was een afspraak in het Klimaatakkoord — niet in het wetsvoorstel geborgd is. Ik snap dat we de salderingsregeling op termijn gaan aanpassen. Ik heb dus alleen heel veel ongemak en zorgen, omdat er nog zo weinig duidelijk is over hoe we zorgen dat het aantal zonnepanelen blijft groeien, met name bij de huishoudens die geraakt worden door energiearmoede.’

PVV | VOOR/TEGEN | ‘Nooit voorstander geweest van subsidie’
Waar later op Twitter duidelijk werd dat partijleider Geert Wilders tegen het wetsvoorstel voor de salderingsregeling gaat stemmen – tenzij geregeld wordt dat de salderingsregeling voor bestaande zonnepaneeleigenaren behouden blijft – had Kamerlid Alexander Kops tijdens het debat een ander standpunt. ‘Wie zonnepanelen wil aanschaffen, gaat zijn gang, maar dan wel zonder subsidie, zonder allerlei financiële regelingen. Want gratis geld bestaat niet. Het wordt in dit land opgehoest door iedereen, ook door degenen zonder zonnepanelen.’

Kops ging daarbij fel in discussie met SP-Kamerlid Renske Leijten. ‘Als zij in andere debatten goed naar de PVV had geluisterd, had zij gehoord dat wij nooit voorstander zijn geweest van het financieel stimuleren van zonnepanelen. Wij hebben altijd gezegd: wie zonnepanelen wil nemen, moet dat lekker doen, alstublieft, maar dan moet men ze wel zelf betalen, zonder subsidie en allerlei financiële regelingen en financiële voordeeltjes als salderingsregelingen en terugleververgoedingen. Daar zijn wij inderdaad niet vóór.’

SGP | VOOR/TEGEN | ‘Terugverdientijd moet haalbaar en duidelijk blijven’
SGP-Kamerlid Chris Stoffer maakte tijdens het debat duidelijk dat zijn partij nog twijfelt over hoe te stemmen over het wetsvoorstel van minister Jetten en dat dit zal afhangen van de antwoorden van de minister op zijn vragen. ‘Ik begrijp wel dat de minister met een voorstel komt voor aanpassing. Kosten worden nu immers afgewenteld op huishoudens zonder zonnepanelen en er is vanwege de netcongestie een prikkel nodig om meer stroom zelf te gebruiken. Maar ik wil het huidige voorstel wel kritisch tegen het licht houden op een paar voor de SGP belangrijke aspecten. Hoe rechtvaardig is de salderingsregeling en de afbouw ervan en, in het verlengde daarvan, hoe zorgen we ervoor dat burgers aan kunnen blijven haken? Het tweede aspect is: hoe past dit beleid in de puzzel voor de betrouwbare, duurzame en betaalbare energievoorziening van de toekomst?’

Stoffer stelde in de onderbouwing van het wetsvoorstel een beoordeling te missen van de positie van zonnepanelen op daken bij kleinverbruikers en de eventuele stimulering daarvan in het licht van het energiesysteem van de toekomst. ‘Want hoe zorgen we ervoor dat er naast een prikkel voor zoveel mogelijk direct gebruik ook een prikkel komt voor energiebedrijven en netbeheerders om te investeren in de buurtbatterij en de seizoensopslag? Is het in dat licht wel nodig om die salderingsregeling helemaal af te bouwen? Oftewel, hoe blijven we mensen met een lager inkomen wel de kans geven op zonnepanelen? De SGP vindt het belangrijk dat ook bij afbouw de terugverdientijd voor kleinverbruikers haalbaar en duidelijk blijft. Huishoudens moeten voldoende zicht houden op en zeker kunnen zijn van het fatsoenlijk terug kunnen verdienen van hun zonnepanelen.’

Fractie Omtzigt | VOOR/TEGEN | ‘Onvoldragen wetsvoorstel’
Pieter Omtzigt stelde tijdens het Kamerdebat het wetsvoorstel van minister Jetten te begrijpen, maar het op 2 belangrijke punten ‘onvoldragen’ te vinden. ‘Het eerste punt is dat je – ook in de huidige situatie – als je meer teruglevert dan je verbruikt, een terugleververgoeding krijgt die lager is dan wat je betaalt. In de beleidsregels van de ACM staat dat dat 70 procent van de prijs is. Maar Essent betaalt gewoon 0,055 euro. Dat is zeker geen 70 procent van de energieprijs het afgelopen jaar. En wat heeft de Autoriteit Consument & Markt (ACM) gedaan tot nu toe? Niets. Waar kunnen deze consumenten terecht? Helemaal nergens.’

‘Er ligt een wetsvoorstel waarin ik het onderdeel afdwingbaarheid volledig mis’, concludeert Omtzigt. Hij hoopt daarom dat minister Jetten met een nota van wijziging komt waar een hoofdstuk over ‘afdwingbaarheid’ in zit. Het tweede punt dat wat Omtzigt betreft verbeterd moet worden alvorens hij kan instemmen met het wetsvoorstel, is een voorhangprocedure voor de Algemene Maatregel van Bestuur waarin onder meer de hoogte van de redelijke vergoeding wordt vastgelegd voor de teruggeleverde energie die zonnepaneeleigenaren niet mogen salderen.

SP | TEGEN | ‘Energiebedrijven krijgen gratis 1 miljard euro’
Geen ander Kamerlid kwam tijdens het debat zo vaak aan het woord als Renske Leijten van de SP. Zij trok in het debat dan ook fel van leer tegen de partijen die zich voorstander van het wetsvoorstel toonden. ‘Het is niet zo dat het mogen verrekenen van je energie wordt betaald door de mensen zonder zonnepanelen. Als dat al wordt betaald door de consumenten, dan wordt het verrekend door de energieleverancier.’

‘Door het salderen af te schaffen, krijgen de energieleveranciers gratis 1 miljard euro’, vervolgde ze. ‘Dat cijfer is ons in de schoot geworpen door de energieleveranciers zelf. Die zeggen: als wij dat verrekenen afschaffen, dan hebben wij 1 miljard euro bespaard. Nergens wordt geregeld dat dat miljard naar de mensen gaat die nu hun rekeningen niet kunnen betalen. Die mensen ken ik namelijk ook. Ik zou die mensen graag willen helpen, bijvoorbeeld door ze toegang te geven tot duurzame energie. Ik zou ze graag een lagere energierekening willen geven door de winsten van de energieleveranciers af te pakken.’

Fractie Van Haga | TEGEN | ‘Onbetrouwbare overheid’
Voor Wybren Van Haga (Fractie Van Haga / BVNL) is het klip-en-klaar: als de salderingsregeling wordt afgebouwd, toont de overheid zich onbetrouwbaar.

‘Een betrouwbare overheid verandert niet tijdens de wedstrijd de spelregels. Zo'n 1,5 miljoen huishoudens hebben geïnvesteerd in zonnepanelen op hun dak in de veronderstelling dat zij de opgewekte energie kunnen salderen met hun verbruik. Dat is een logisch en makkelijk systeem, waardoor huishoudens geen dure batterijen hoeven aan te schaffen en de terugverdientijd korter is dan zonder saldering. Maar nu, omdat dezelfde onbetrouwbare overheid er opeens achter komt dat het netwerk overbelast raakt als de zon schijnt, komt de salderingsregeling te vervallen. Zo veel incompetentie, zo veel onbetrouwbaarheid en zo weinig langetermijnvisie mogen simpelweg niet voorkomen bij de overheid. BVNL is dan ook voor salderen en tegen de aangekondigde wetswijziging.

Partij voor de Dieren | TEGEN | ‘Geen enkele garantie voor goedkopere energie’
Eva Akerboom van de Partij voor de Dieren (PvdD) heeft tijdens het debat te kennen gegeven dat haar partij tegen het wetsvoorstel gaat stemmen. Volgens haar maakt het voornemen van minister Jetten pijnlijk duidelijk dat het kabinet prioriteiten niet op orde heeft. ‘Het kabinet gaat nu achter de kleinverbruiker aan, terwijl de grote jongens steeds maar weer buiten schot blijven. We pleiten voor het behoud van de salderingsregeling, want we weten dat die werkt. De coalitie doet nu net alsof het afbouwen van die regeling noodzakelijk is voor een herverdeling van de baten van rijk naar arm, maar afbouwen leidt helemaal niet vanzelf tot een eerlijkere situatie. Het sluit alleen maar nog meer huishoudens uit van de energietransitie. Bovendien is er geen enkele garantie dat energiebedrijven hun extra inkomsten zullen doorvertalen naar goedkopere energie voor consumenten.’

BBB | TEGEN |  ‘Salderen nog zeker 10 jaar overeind houden’
Voor Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging is het klip-en-klaar: haar partij stemt tegen het wetsvoorstel. Bovenal omdat de overheid zich betrouwbaar moet tonen. ‘Mensen gaan het namelijk niet aantrekkelijk vinden om zonnepanelen te nemen, want de spelregels worden veranderd tijdens de wedstrijd. Dat is hier ook al eerder gezegd. Het is een onbetrouwbare overheid. Er worden nu dingen veranderd terwijl men iets anders is voorgehouden. Dat gaan mensen niet vergeten.’

‘Houd de salderingsregeling nog zeker 10 jaar volledig overeind’, bepleitte Van der Plas. ‘Dat is gezond verstand, wat leidt tot vertrouwen in de overheid. Zo maken we Nederland samen iedere dag beter. Zon is naast wind geopolitiekvrije energie waar iedereen toegang toe moet en kan hebben. Aanschaf van zonnepanelen op daken van huishoudens moeten we dus blijven stimuleren. Blokkades moeten worden weggenomen. Het probleem is niet mensen mét zonnepanelen, het probleem is mensen zónder zonnepanelen, die geen toegang hebben tot deze zelfopgewekte energie.’

VVD | VOOR | ‘Rijden op een muur af’
Silvio Erkens (VVD) heeft samen met diverse Kamerleden meerdere amendementen ingediend om het wetsvoorstel van minister Jetten te verbeteren. Ondanks die gewenste verbeteringen is het voor zijn fractie duidelijk dat het salderen afgebouwd moet worden. ‘Het instrument salderingsregeling zorgt voor een heel grote ongelijkheid op de energierekening tussen huishoudens die wel zonnepanelen hebben en die dat niet hebben. Dat is nu 200 tot 300 euro per jaar. Dat is veel geld voor veel mensen. Wanneer de helft van Nederland zonnepanelen heeft en de andere helft niet, kom je bij bedragen die 2 of 3 keer hoger liggen. Dat houdt uiteindelijk op. Daarom moet je dus nu hervormen, maar je moet er wel voor zorgen dat die mensen die zonnepanelen hebben, daar profijt van blijven houden en een lagere energierekening tegemoet kunnen zien.’

‘Want als we zo doorgaan met de salderingsregeling, rijden we volgens mij op een muur af voor de huishoudens die uiteindelijk geen zonnepanelen hebben en die de kosten steeds meer en meer en meer zien oplopen’, besloot Erkens.

D66 | VOOR | ‘Zekerheid aan huishoudens geven’
Raoul Boucke (D66) wond er tijdens het debat geen doekjes om: zijn fractie gaat het wetsvoorstel van zijn eigen minister steunen. Wel hoopt hij dat de minister nog meer zekerheden kan inbedden over de terugverdientijd van zonnepanelen.

‘Door het afbouwen van de salderingsregeling wordt de minimale terugleververgoeding voor zonnestroom nog belangrijker. We willen namelijk wel dat mensen hun zonnepanelen binnen 7 jaar blijven terugverdienen. We bouwen de salderingsregeling af, maar ik wil wel garanties inbouwen. Ik wil ook wel voldoende evaluatiemomenten inbouwen om huishoudens een bepaalde zekerheid te geven, maar tegelijkertijd vind ik het ook belangrijk dat we die volgende stap gaan zetten. Dus werken aan een systeem waarbij we veel, voldoende duurzame opwek hebben maar we tegelijkertijd aan de slag gaan met opslag, wat niet de silver bullet is maar een deel van de oplossing, en we tevens werken aan meer flexibiliteit, in de zin dat we ervoor zorgen dat je elektriciteit gebruikt op het moment dat die opgewekt wordt. Ik vind het belangrijk dat we nu die volgende stap gaan zetten en om wat betreft de minimale terugleververgoeding die zekerheid in ieder geval in de beginfase aan huishoudens te geven.’

Om die reden heeft Boucke samen met Erkens (VVD) en Grinwis (ChristenUnie) een amendement ingediend om in ieder geval ervoor te zorgen dat het teruglevertarief de eerste jaren op peil blijft.

CDA | VOOR | ‘Regeling kost Rijk te veel geld’
‘We lopen tegen de grenzen van de salderingsregeling aan.’ Met die zin vatte Kamerlid Henri Bontenbal in 1 zin samen waarom het CDA voor het wetsvoorstel van minister Jetten gaat stemmen. ‘Het belangrijkste argument waarom de huidige salderingsregeling moet worden aangepast, is niet allereerst dat deze regeling het Rijk te veel geld gaat kosten. Het belangrijkste argument is voor mijn fractie dat deze salderingsregeling tot een situatie leidt die wij niet langer sociaal vinden.’

‘Feit is dat zonnestroom gemiddeld minder waard is dan de leverancier aan zijn zonneklanten uitbetaalt via het salderen’, betoogde Bontenbal. ‘Dat verschil wordt gesocialiseerd. Het wordt uitgesmeerd over de overige klanten. Huishoudens zonder zonnepanelen, en inderdaad ook huishoudens met zonnepanelen die salderen, betalen mee aan de zonnepanelen van huishoudens die ze wel hebben. Als dat een beperkt bedrag is, kunnen we dat accepteren, maar als het bedrag te groot wordt, moeten we dat wel corrigeren. Inmiddels gaat het bedrag naar een paar tientjes per maand, een paar honderd euro per jaar. Dat raakt vooral huishoudens die zonnepanelen niet kunnen betalen. Dat is niet sociaal klimaatbeleid, en klimaatbeleid moet wel sociaal zijn.’

Het CDA-Kamerlid heeft wel zijn zorgen over het teruglevertarief voor de teruggeleverde zonne-energie die niet gesaldeerd mag worden en belangrijk is voor de terugverdientijd van 7 jaar. ‘Ik weet dat andere fracties daar ook mee worstelen. Je kunt 2 kanten op. Je kunt zeggen dat de consument beschermd moet worden tegen te lage teruglevertarieven en dat we dus duidelijke grenzen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld die 80 procent van het leveringstarief. Maar is dat dan wenselijk? Het zou ingaan tegen het eerdergenoemde argument van socialisering. Ik kan me wel voorstellen dat er de eerste 2 of 3 jaar nog een bodem wordt gelegd onder het teruglevertarief. De minister heeft daarvoor een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) in voorbereiding. Ik overweeg een motie om wat meer sturing te geven aan de invulling van die AMvB, maar ik heb die motie nog niet helemaal rond, omdat ik er nog een beetje over twijfel. Ik ga dus eerst het debat en de antwoorden van de minister verder afwachten.’

Bontenbal is bovendien overtuigd dat woningcorporaties ondanks de afbouw van het salderen zullen blijven investeren in pv. ‘Ik denk dat er nog steeds een businesscase blijft voor zonnepanelen, ook op de daken van woningcorporaties. Dat zal inderdaad iets minder gunstig zijn. Ik heb het liefst dat een sociale huurwoning allereerst goed geïsoleerd wordt, dat het enkel glas eruit gaat en dat er een hybride warmtepomp in komt.’

ChristenUnie | VOOR | ‘Prikkel om stroom zelf te gebruiken’
De salderingsregeling is een allesbehalve sociale regeling’, betoogde Pieter Grinwis van regeringspartij ChristenUnie tijdens het Kamerdebat. ‘Dit inmiddels op leeftijd gekomen paradepaardje van het Nederlandse klimaatbeleid is zo denivellerend als het maar zijn kan. Deze constatering roept wel meteen de vraag op hoe we armere huishoudens, zeker ook in huurhuizen, de komende jaren meer dan nu laten profiteren van zonnepanelen.’

Grinwis hoopt – net als veel andere Kamerleden – dat minister Jetten daar in het vervolgdebat meer duidelijkheid over gaat geven, maar gaf wel al aan dat zijn partij voorstander van de salderingsafbouw is. ‘De regeling is niet zo efficiënt, want op geen enkele wijze wordt er eigen gebruik mee gestimuleerd. De afschaffing ervan leidt tot een prikkel om met eigen zonnepanelen opgewekte stroom ook zelf weer te gaan gebruiken.’

Onbekend
Naast de genoemde Tweede Kamerfracties, zijn er ook nog fracties die tijdens het salderingsdebat geen spreektijd hadden aangevraagd. Daarmee is het vooralsnog onbekend of zij voor of tegen het wetsvoorstel zullen stemmen.

Het gaat om Forum voor Democratie dat in de Tweede Kamer 3 zetels heeft, DENK (3 zetels), Volt (2 zetels), Fractie Den Haag (1 zetel), BIJ1 (1 zetels) en Fractie Gündoğan (1 zetel).

Het debat over de salderingsregeling wordt naar alle waarschijnlijkheid komende week voortgezet.