Vraag naar duurzame energie groeit sneller dan aanbod, tot 3,5 keer meer stroom nodig

TenneT, Gasunie en de regionale netbeheerders hebben 4 toekomstscenario’s gepresenteerd voor een klimaatneutraal energiesysteem in 2050. Deze scenario’s – Koersvaste Middenweg (KM), Eigen Vermogen (EV), Gezamenlijke Balans (GB) en Horizon Aanvoer (HA) – tonen verschillende routes naar klimaatneutraliteit, afhankelijk van de rol van industrie, internationale handel en technologische ontwikkelingen.

Energiesysteem van morgen
‘We werken hard aan uitbreiding van de energie-infrastructuur, maar kunnen niet alles tegelijk’, aldus Maarten Otto, voorzitter van Netbeheer Nederland. ‘Deze scenario’s helpen netbeheerders, politiek, marktpartijen en samenleving om keuzes te maken voor het energiesysteem van morgen, dat aan de basis staat van wonen, werken, welvaart en weerbaarheid.’

De scenario’s bouwen voort op eerdere studies zoals de Integrale Infrastructuurverkenning 2030-2050 (II3050) en het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE). Met het Scenariorapport 2025 stellen de netbeheerders belangrijke stappen te zetten in het bepalen van de meest efficiënte en effectieve energietransitie voor Nederland.

Ruggengraat
In alle 4 scenario’s vormen hernieuwbare-energiebronnen de ruggengraat van het toekomstige energiesysteem. Wind- en zonne-energie zullen samen het grootste deel van het primaire energieaanbod leveren, met windenergie goed voor 40 tot 50 procent dankzij 39 tot 73 gigawatt aan capaciteit. Het opgestelde vermogen aan zonnepanelen zal groeien naar 77 tot 174 gigawattpiek in 2050.

Dit sluit grotendeels aan bij eerdere prognoses van netbeheerders die al uitgingen van een forse groei naar 100 tot 183 gigawattpiek zonnepanelen in 2050, waarbij de verwachte groei wel naar beneden is bijgesteld door de recente daling van de zonnepaneelverkoop. Een belangrijke kanttekening van de netbeheerders is bovendien dat het piekaansluitvermogen van zonnepanelen op de elektriciteitsnetten door overdimensionering ongeveer de helft lager uitvalt dan de opwekcapaciteit. Verder leveren zonnepanelen ondanks hun grote capaciteit slechts 10 tot 15 procent van de hernieuwbare elektriciteit, vanwege het lagere aantal effectieve zonuren in Nederland vergeleken met winduren.

Kunstmatige intelligentie
Een van de grootste uitdagingen voor het toekomstige energiesysteem komt van datacenters. Hun vraag zou in 2050 met 40 tot 70 procent kunnen stijgen ten opzichte van het huidige elektriciteitsverbruik van heel Nederland. De scenario’s tonen aan dat deze groei alleen haalbaar is als datacenters hun vraag flexibel maken, met 25 tot 40 procent reductie tijdens piekmomenten. De stroomvraag van datacenters groeit sterk ten opzichte van de eerdere scenario’s door de opmars van kunstmatige intelligentie.

‘Een gedegen strategie en visie is nodig, zodat het energiesysteem kan omgaan met de verwachte groei en het verbruik van datacenters in Nederland’, stellen de netbeheerders. Hierbij zijn sturing op temporisering, locatiekeuzes en prijsprikkels voor flexibiliteit essentieel.

Flexibiliteitsmiddelen
Door de toename van weersafhankelijke energiebronnen zoals windmolens en zonnepanelen ontstaan grote schommelingen in het energieaanbod. Hiervoor is een breed scala aan flexibiliteitsoplossingen nodig, waaronder energieopslag met batterijen, conversie tussen energiedragers en vraagsturing.

De netbeheerders waarschuwen dat de huidige plannen voor flexibiliteit onvoldoende zijn om het energiesysteem in balans te houden. Extra flexibiliteit is noodzakelijk, zoals meer waterstofcentrales, vraagsturing en grootschalige elektriciteitsopslag. Dit vereist mogelijk financiële ondersteuning, verbeterde marktcondities of aanvullende regulering.

Voor het jaar 2030 gaan de netbeheerders in de verschillende scenario’s uit van 7 tot 10 gigawatt vermogen aan batterijen en in 2050 van 27 tot 56 gigawatt.

Waterstofdoorvoerland
Waterstof speelt een cruciale rol in alle scenario’s, zowel als brandstof en grondstof voor de industrie als voor balancering van het stroomnet. De productie van groene waterstof zal naar verwachting groeien van 1 tot 3 gigawatt in 2030 naar 14 tot 35 gigawatt in 2050, zowel op land als op zee.

Door zijn strategische ligging ontwikkelt Nederland zich tot een waterstofdoorvoerland. De import van waterstof stijgt van 10 tot 30 terawattuur in 2030 naar 150 tot 300 terawattuur in 2050, wat de doorvoer van fossiele brandstoffen zal vervangen.

Zorgen over haalbaarheid
Alle scenario’s zijn ontwikkeld met het oog op de wettelijke klimaatdoelen: 55 procent CO2-reductie in 2030, 70 procent in 2035, 90 procent in 2040 en klimaatneutraliteit in 2050. De netbeheerders verwachten dat in 2025 ongeveer 40 procent reductie wordt gerealiseerd ten opzichte van 1990.

Er zijn echter zorgen over de haalbaarheid van deze doelen, gezien de vertragingen in diverse verduurzamingstrends door veranderend beleid, technische uitdagingen, economische omstandigheden en problemen met netcongestie.

Marktmodel hervormen
Een belangrijke bevinding van de netbeheerders is dat het toekomstige energiesysteem vraagt om andere financiële structuren. ‘De energietransitie veroorzaakt een verschuiving van een OPEX-gedreven energiesysteem naar een CAPEX-gedreven systeem’, stellen ze. Dit betekent een verschuiving van operationele kosten (OPEX) naar investeringskosten (CAPEX) in infrastructuur en duurzame opwek.

Dit heeft gevolgen voor consumenten, zoals blijkt uit recent onderzoek waaruit bleek dat nettarieven voor consumenten kunnen verdubbelen of verdrievoudigen tot 2040. De netbeheerders pleiten voor een nadere analyse om volledig inzicht te krijgen in de financiële impact per scenario, inclusief bijpassende regulering en kostenverdeling.

Volgende stappen
De 4 scenario’s vormen een vertrekpunt voor besluitvorming over de toekomstige inrichting van het Nederlandse energiesysteem. Het scenariorapport dient als basis voor de volgende investeringsplannen die de netbeheerders in november ter goedkeuring voorleggen aan de Autoriteit Consument en Markt (ACM).

Daarnaast komt er verdiepend onderzoek naar de impact van de scenario’s in het kader van de Integrale Infrastructuurverkenning 2030-2050. Ook worden varianten op de scenario’s verkend om beter inzicht te krijgen in risico’s en alternatieve toekomstpaden.